Wetgeving
Het meertalige karakter van de Europese Unie en haar instellingen wordt gewaarborgd door Verordening (EG) nr. 1/58 van de Raad. Artikel 1 bepaalt dat de officiële talen van de EU die van de lidstaten zijn. Aanvankelijk, toen de EU nog de Europese Economische Gemeenschap was, waren dat er maar vier, maar bij elke uitbreidingsronde kwamen er nieuwe talen bij:
“De officiële talen en de werktalen van de Instellingen van de Unie zijn het Bulgaars, het Deens, het Duits, het Engels, het Ests, het Fins, het Frans, het Grieks, het Hongaars, het Iers, het Italiaans, het Kroaats, het Lets, het Litouws, het Maltees, het Nederlands, het Pools, het Portugees, het Roemeens, het Sloveens, het Slowaaks, het Spaans, het Tsjechisch en het Zweeds.”
Respect voor de taalverscheidenheid is ook een fundamentele waarde van de EU, net als respect voor de persoon en openstaan voor andere culturen. Dit is verwoord in de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU), waarin wordt verwezen naar de inspiratie “door de culturele, religieuze en humanistische tradities van Europa” en de “gehechtheid aan de beginselen van vrijheid, democratie en eerbiediging van de mensenrechten”. Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie vestigt de aandacht op het belang van de eerbiediging van de mensenrechten en non-discriminatie, terwijl artikel 3 bepaalt dat de EU “haar rijke verscheidenheid van cultuur en taal eerbiedigt”.
Het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat in 2000 werd vastgesteld en met het Verdrag van Lissabon bindende werking heeft gekregen, verbiedt discriminatie op grond van taal (artikel 21) en verplicht de EU de taalkundige diversiteit te eerbiedigen (artikel 22).
De VN heeft zes werktalen: Arabisch, Chinees, Engels, Frans, Russisch en Spaans.
Het meertaligheidsbeleid van de VN
De aan de IAMDLAP* deelnemende organisaties hebben eveneens een tekst over meertaligheid aangenomen, de Verklaring van Wenen.
Het door conferentietolken geleverde werk valt, voor zover opgenomen en bewaard, onder de internationale regels van het auteursrecht en het intellectuele-eigendomsrecht. De Berner Conventie beschermt de belangen van auteurs; vertalingen worden als oorspronkelijke werken beschermd en de maker van de vertaling wordt als auteur gezien en beschermd. Wanneer het werk van een tolk in materiële vorm wordt vastgelegd, wordt dit als een vertaling beschouwd in de zin van de Berner Conventie en heeft de auteur, in dit geval de tolk, daarop dus de exclusieve rechten. (Bron: AIIC)
* De IAMLADP (internationale jaarvergadering over taalafspraken, documentatie en publicaties) is een internationaal forum en netwerk van managers van internationale organisaties die conferentie- en taaldiensten aanbieden, dat bijeenkomt onder auspiciën van de VN en waarin ook de Europese instellingen zijn vertegenwoordigd.
Beroepsnormen en -ethiek
Internationale organisaties zoals de EU-instellingen beschikken over strikte accreditatieprocedures voor freelancetolken en tolken in vaste dienst om de kwaliteit van hun werk te waarborgen.
Het DG Tolken sluit met zijn tolken in vaste of tijdelijke dienst een overeenkomst over de arbeidsomstandigheden.
Met freelancetolken wordt een aparte overeenkomst gesloten.
Onder de beroepsnormen en -ethiek vallen allerlei zaken. Hier volgen enkele citaten uit een document van DG Tolken over ethiek:
1) Teamwork: een tolk levert weliswaar een individuele prestatie, maar die kan alleen van hoge kwaliteit zijn als alle teamleden goed presteren en samenwerken. Dit geldt zowel voor het team in de cabine als voor het bredere team van alle collega’s die bij een bepaalde bijeenkomst betrokken zijn. We moeten elkaar en onze superieuren en klanten altijd met respect behandelen. Respect is in dit verband niet alleen respect voor de persoon, maar ook voor diens tijd en omgeving.
2) Hulpvaardigheid: collega’s helpen is ook erg belangrijk en is een kunst op zich, want het is belangrijk te weten wanneer en hoe we iemand moeten helpen. We mogen onze hulp niet opdringen en ons niet beledigd voelen als ze onze hulp niet nodig vinden. Soms is het al genoeg om te weten dat er hulp beschikbaar is wanneer we die nodig hebben. Maar omgekeerd is het verstandig om collega’s te laten weten waaraan we precies behoefte hebben, zeker als we gevoel hebben dat we niet de juiste hulp krijgen.
3) Relais: Respect voor collega’s in andere cabines moet zich vertalen in het juiste gebruik van de relaisknop of het B-kanaal, d.w.z. ervoor zorgen dat we de relaisknop na retourtolken loslaten om het kanaal vrij te geven voor de A-taalcabine, en door het kanaal niet te “stelen” van een cabine die wil retourtolken.
4) Voorbereiding: een van onze belangrijkste taken als tolk is om alle vergaderingen waaraan we meewerken grondig en systematisch voor te bereiden. Hoe meer we weten over het onderwerp, de achtergronden en de terminologie van een vergadering, hoe beter we in de cabine zullen presteren. Een grondige voorbereiding kost tijd en moeite, maar is absoluut noodzakelijk om onze hoofddoelstelling te bereiken: werk leveren van hoge kwaliteit.
Omdat vergaderingen steeds vaker een erg specialistisch en technisch complex karakter hebben, kan de voorbereiding op zichzelf al een hele uitdaging zijn. Toch is een goede voorbereiding altijd de moeite waard en helpt zij onze reputatie op het gebied van kwaliteit te behouden.
5) Vertrouwelijkheid: de elektronische documenten die vóór de vergadering worden verspreid en de gedrukte documenten die in de cabines liggen, moeten goed worden beschermd, ook al zijn ze al eerder gepubliceerd. Tolken moeten vermijden gedrukte documenten buiten de cabine te laten liggen of elektronische versies buiten het door de EU beschermde netwerk te brengen. Ze mogen geen documenten onnodig kopiëren of verspreiden en ze moeten zich daarbij laten leiden door het “need to know”-beginsel.
Video over professioneel gedrag in de cabine
De Internationale Vereniging van Conferentietolken (AIIC), waakt over de kwaliteit en normen, ook wat arbeidsomstandigheden betreft, van het tolken. Tolken kunnen alleen lid worden van de AIIC via een toelatingscommissie en een mentorschapssysteem. De leden van de AIIC verbinden zich ertoe de beroepsnormen en de beroepsethiek strikt na te leven.
ISO-normen voor tolken
DG Tolken is betrokken geweest bij de totstandkoming van alle normen op het gebied van tolken (behalve die over gemeenschapstolken (ISO 13611), die dateert van voor de betrokkenheid van het DG bij de ISO). Het DG woont de ISO-vergaderingen bij als deskundige zonder stemrecht (dat is voorbehouden aan de nationale commissies). Het mag spreken op de vergaderingen om zo invloed uit te oefenen.
De Internationale Organisatie voor Normalisatie (ISO) werkt momenteel aan een norm voor conferentietolken, een discussie waaraan ook DG Tolken deelneemt.
Er bestaan ook een algemene ISO-norm voor tolkendiensten: ISO 18841: Tolkdiensten - Algemene eisen en en aanbevelingen.
DG Tolken houdt zich altijd aan de ISO-normen, ook al zijn de Europese instellingen niet onderworpen aan certificering.
Technische normen
DG Tolken helpt ook bij de ontwikkeling van geavanceerde technische normen (waaronder de ISO-normen) en past deze normen toe.